NR-Kurier Ihre Internetzeitung für den Kreis Neuwied Nachricht vom 13.10.2020 Kultur De Franz – en schdele Hällewä em Dörfje Eine Mundart-Geschichte auf Heimbach-Weiser Platt von Reiner Bermel: Nää, bat wor dat su schön, en Kändhait one Händi on esch wor dobai. Höüt fezeele esch fonn änem, dä fill füa annere deid. Et geft Löüt, die soon, miä müsse mo wat mache. Dann geft et Löüt, die soon, et wär schön, wänn mo wat gemacht wüed. Neuwied. On dann geft et Löüt, die machen et ainfach. On su änä es de Franz. Owä de Räi noo. Offgewachse ben esch en de Waisä Baachschtroos on do woont dä, dä esch mään, höüt noch. Fröhä goref et en oos Schtroos, on öm de Waisä Marktplatz drömmerömm, noch fill Läde, bi et Bäbsche met de Miedäware, de Radiolaade Claasen, dä bäim Bibbi Albert em Ängang wor, de Bäckeräije Herres, Unger, Schäsje, Thürsch, Schmitze on de Hoppe Gido, de Mätzgeräije Stein on de Schomaijä, Heusesch, bo et Gemischtware goref, de Lebensmeddelgeschäfte Schmitz, Becker, Trännhäusä on et Klärsche, de Frisöre Fossemann, Ternes on Endrese Hansi. Bäi Geißler konsde Schräiffzeusch on su on bäi Böhm Farwe on Tabete korwe. En de Wieedschafte konnste bäi de Höpp, Gännhaimesch Leni on et Küschlesch, Anni goon. Bäi de Bauere Laasch, Hellwesch on Nink goref et frösche Mällesch, on bäi Steesch em Grawe konnsde Mossdä korwe. Bat tse trönge häsde bäi Christe Toni, Mühleibs on em Haus bo höüt de Thons Dittes on et Elke woont, als Hausfekorf krischt. Mäin Uma, et Winklesch, Maria, hät Wain fonn de Mussel fom Jakob Schlegel on Soon fekorft. Gabotene Schoo hann de Schösdä, Hild, Franz, on de Müllä Pitter gefleggt. Em Dörfe hatten mä drai Tankschdäll, de Wirze, Jupp (Schell), de Günther Jupp (Ässo) on de Kneips Franz sen. (Aral). On nau säin esch bäi demm, üwä dänn esch höüt schräiwe wäll. De Kneips, Franz jun., en schdele Hällewä em Dörfe. 1954 koomen de Kneips fon Bändorf no Wais gezooche on hann en de Baachschtroos en Tankschdäll on en Wärkschdatt üwänomme. Gär fezeelt hä och fon säinä Jugendzait. Met seschzän Joä han se sesch omends en Weis of em Marktplatz getroffe, öm Räuwä on Schtendaam tse spille. Dobai woren Birkebeils, Juppi, de Möggi (H. Hinterwälder), de Helle (H. Hellenbrand), Klaus , Franz Jupp, Hilde, Heinz, Wellings, Jürgen, Borns Erich, Hellebrands Ernst, Meurersch, Manni on de Franz. Dat woren sä, die Pänz rond öm de Marktplatz. 1970 hät de Kneips, Franz sen. säine Betrieb em Kneips, Franz jun. üwägewe. Gehollewe hann dobai, su bie se Zait hatten, säin Brödä Heinz on Günther. Ömmä do wor säin Frau, et Ilse, e Waisä Mädsche aus em Köhweesch. Ohne et Ilse es nix gelowe. Die hät kassiert on dat Schreftleche gemacht. Öwä se wor och en de Wärkschdatt tädesch on hät do gehollewe. Ooft genoch han die zwai och Samsdaachsomends odä och sonndaachs Audos gefleggt, domet de Löüt die schnäll widdä hatten. 32 Joä lang hann se dat gamacht on dann de Wärkschdatt, de Tankschdäll wor schon längä zoo, fepacht. Noch höüt würen en de Baachschtroos Audos gefleggt. Nau woren die zwai em wohl fedäänte Rohestand. Rohestand dengste! Ilse, bat soll es dann nau mache, su hät hä gefroocht? Do koom die Idee. De Franz wor en de Heimbach-Weiser Kolpingsfamilesch angaschied on do goref et dat Pojekt „Jugend on Beruf“. Do säin die Hauptschülä aus de näunte on zähnte Klass en de Fächä Deutsch-Mathe-Englesch onnästützt wure. Dat wor ret on do hät hä sesch rängehange. Bes zo 21 Lehrä woren do em Änsatz. Läidä es dat Projekt em Joä 2011 ausgelowe, wail de Hauptschull zoogemacht wure es. Ilse, on bat soll esch nau mache? Do hät hä fonn em Projekt en Annänach gehüet, dat dä Kopling-Hälfäkrais do ängefüet hät. Do säin Kinnä, Familije, Senjore, Kranke on Behinnede en fillfältije Wäis onnästütz wure. Dat es et, Ilse, dat könne miä och em Dörfe good gebrauche. Alsu es de Franz durch de Gasse gezooche on hät Wärbung gemacht, hät all möschlesche Löüt angeschwätzt, ob se metmache. Oft genooch es hä ausgelacht wure und hät tse Antwort krischt, dat gebt doch käänä, los et sain, dat kost desch nuä Tsait, brängt nix, doll Zeusch. Öwä, dat domm Geschwätz hät de Franz net dofonn abgehaale, wäidä tse mache. On hä hät recht behaale. Braucht iä Hällef? Dä Hälfäkrais dä katholesche Pfarrgemainde St. Margaretha Heimbach-Weis stääd Inne zuä Sait, su höescht et em aktuälle Flaijä. 42 aktive Hällewä säin et gewure on säin bai de Betreuung von Kinnä, baim Ausfölle fonn Formulare, bäi de Schull-Hausoffgawe, bäi Änköf füä ällere Löüt, bäi Krankebesoche, bäi de Flüchtlingshällef on noch fill mie, em Änsatz. Nau, en de Coronatsait würen festärkt ällere Mänsche besoocht on met dänne gered. Ganz wischdesch. Dat alles hät de Franz em Dörfe off de Bään geschtällt. Esch wääs Franz, dau wälls net en de Foddegrond geröggt würe on söös ömmä, net esch sonnä miä all machen dat. Esch ällän ben nix owä gemainsam säin miä stark on schaffen dat. Su es hä halt, en rohijä, beschaidene Mänsch, dä annere gär hälleft on net gruus drüwä rede deid. Hä es halt en schdelle Hällewä em Dörfje. Hä mäscht wäidä, Daach füä Daach on es fruu, wänn et annere good gät. Ach su, die Tempo draisesch Zoon, die et ställewäis em Dörfe geft, hann miä, onnä annärem, och em Franz tse fedanke, wail hä bäi de Stadt en Näuwidd net noogelosse on ständesch noogefroocht hät. En Gewinn füä all Löüt, die tse Foos onnäweechs säin. Ääne Wonsch hät hä noch füä de ällere Löüt – en nöüje Altentagesstätt em Dörfje, bo se sesch daachsüwä gemötlesch offhale, schwätze on Kaffi trönge könne. Bi wär et met de Hauptschull odä dem zooene Hallebad iä Politikä fom Ortsgemainderat, Schtadtrat odä Härr Owäbürjämäsdä Einig? Do köönt ooch de Musikfeein odä Spillmachszuch dann übe. Macht Euch moo Gedange doodrüwä! Franz, es soon et bie et es, et müsst mie Löüt bie desch of de Wält gewe, dann wüed et oos bässä goon. Net dat mä oos falsch feschdoon. Et geft fill Hällewä em Dörfje, owä de Franz es füa mesch en ganz besonnerä. Nää, bat wor dat su schön, en Kändhait one Händi on esch wor dobai. Reiner Bermel Nachricht vom 13.10.2020 www.nr-kurier.de